De lessen van 5 maanden Live Journalism
Blog – ‘Honderd mensen weten meer dan de vier journalisten.’
De belofte van De Balie Live Journalism, de in januari opgerichte onderzoeksredactie van De Balie, is dat we onze onderzoeken in een vroeg stadium opengooien richting Amsterdammers. Waarom? Vanuit de simpele gedachte dat twee meer dan één weten, en honderd mensen meer dan de vier journalisten met wie we hieraan werken. Omdat we geloven dat in lokale journalistiek reflectie en transparantie belangrijke factoren zijn om een serieuze bijdrage te kunnen leveren aan een stad. Omdat we daarmee het vertrouwen willen vergroten in het journalistieke proces. Én uiteindelijk een onderwerp zo nadrukkelijk op de agenda hopen te zetten dat niemand die ermee te maken heeft er nog omheen kan.
Ons eerste onderzoek naar mensen die ‘Keihard werken, maar amper rondkomen’ zit in de laatste fase. We hebben participatieve bijeenkomsten georganiseerd, stukken geschreven, enquêtes uitgezet, portretten gemaakt van de Amsterdammers die tot de doelgroep behoren en de gelegenheid gecreëerd om via verschillende kanalen actief betrokken te blijven. Op 12 juni brengen we dit allemaal samen in een theatrale slotvoorstelling, omdat we geloven dat we met deze vorm het onderwerp ook op emotioneel niveau dichterbij kunnen brengen. Het maakt het journalistieke onderzoeksverhaal dat we willen delen nog menselijker en daarmee noodzaakt het de aanwezigen (waaronder de verantwoordelijke wethouder) om na te denken over hoe ze zich verhouden tot het probleem en om te kijken naar de eigen verantwoordelijkheid.
Maar wij hebben zelf ook onze verantwoordelijkheid, en daarom is het een goed moment om ook reflectief te zijn op het proces zelf. Daarom vier opvallende lessen (van de tientallen lessen…) die wij tot nu hebben geleerd.
1. Wees duidelijk over je rol en wat je kunt bieden
Het journalistieke onderzoek opengooien geeft ruimte om bij te sturen, maar schept ook verantwoordelijkheden. Na de eerste sessie die we organiseerden kregen we via een enquête (uitgezet onder onze bezoekers) terug dat voor sommigen niet duidelijk was wat ons doel was: verhalen vertellen? Verandering tot stand brengen? De gemeente helpen met een moeilijk bereikbare groep in kaart brengen?
Relevante vragen, zeker als je wél van een groep mensen hoopt dat ze hun tijd en energie in jouw onderzoek steken. We beseften dat we duidelijker moesten communiceren over onze rol, want jezelf journalist noemen zegt misschien wel dat je onafhankelijk bent, maar niet wat je doel en verantwoordelijkheid is. Onze rol, zo bespraken wij, was de groep mensen die keihard werken, maar amper rondkomen zichtbaar te maken. En daar, noem het actiejournalistiek, betrokken instanties op aan te spreken zodat ze er niet omheen kunnen en hopelijk aan de slag gaan.
Daarmee werd het ook duidelijker wat we konden vragen aan de betrokken Amsterdammers: help ons door je kennis met ons te delen, maar ook door het podium te pakken en jezelf zichtbaar te maken. Én onze rol en taakopvatting kreeg inhoud: wij bieden journalistieke context en analyse, en kunnen jullie actief koppelen aan raadsleden, beleidsadviseurs, bestuurders en andere Amsterdammers om het gesprek op gang te brengen.
VVD-raadslid Daan Wijnants tijdens Keihard werken, Amper Rondkomen #2
2. Laat duidelijk zien waar je niet voor kiest
Maar dat betekent ook duidelijk zijn in welke keuzes je maakt. Zeker als je soms spanning ervaart tussen de journalistieke onafhankelijkheid van een redactie en de wensen van een doelgroep. Daarom moet je niet alleen laten zien waar je voor kiest, maar ook laten zien waar je niet voor kiest en waarom dat zo is. Bij elke vraag die we aan mensen stelden (face to face, via nieuwsbrief of andere media) kregen we veel reacties. Maar hoe weeg je die reacties?
Dat zijn redactionele keuzes die samenhangen met hoe vaak iets genoemd wordt, hoe haalbaar het is om iets uit te zoeken en welke rol je als redactie oppakt. Zo hebben we ervoor gekozen geen onderzoek te doen naar een oplossing die vaak genoemd werd (het basisinkomen, niet haalbaar in de tijd die we onszelf hebben gesteld) en hebben we ook niet specifiek één beroepsgroep uitgelicht (waar sommige mensen om vroegen), omdat we geloven dat het juist interessant is te laten zien hoe deze problematiek over beroepsgroepen heen stijgt.
Maar welke keuze je daar ook in maakt – als je ervoor kiest niets met een reactie te doen moet je dat aangeven. Ook wanneer je tegen een dilemma aanloopt, wees er open en transparant over. Zodat het publiek inzicht krijgt in de afwegingen die je hebt gemaakt en vervolgens zelf de keuze kan maken of ze je onderzoek blijven volgen of niet, op basis van de juiste verwachtingen.
3. Denk na over die rol die je de partij geeft waar je onderzoek zich kritisch op richt
Een interessante ontwikkeling gedurende het onderzoek is dat de gemeente (met meerdere ambtenaren en een welwillende wethouder) meteen aanhaakte en de eerste participatieve bijeenkomst bezocht. Daarmee is een doel bereikt en de relevantie van het onderwerp aangetoond (zeker bij dit onderwerp, waar de rol van de gemeente een veelbesproken discussiepunt is).
Maar tegelijkertijd wil je ook niet een soort adviesfunctie gaan innemen voor de gemeente. Of de rol van de gemeente oppakken. Dat merkten we bij de eerste openbare brainstormsessie waar we de vraag stelden hoe we dit onderzoek verder zouden moeten oppakken, met in het publiek veel mensen van de gemeente. Met een beetje kwade wil lees je dan: vraag je als journalist aan de gemeente hoe we het onderzoek naar de gemeente moeten oppakken?
We ontdekten dat daarmee de avond anders, maar niet minder interessant werd. Het idee van de openbare redactievergadering moesten we een klein beetje loslaten, maar wat ervoor terug kwam was een sessie waarbij verschillende partijen in ons verhaal de dynamiek lieten zien die tussen de groepen speelt. Hoe reageren Amsterdammers die tot de doelgroep behoren op vertegenwoordigers van de gemeente? Voor ons werd meteen zichtbaar dat er veel frustratie is over de gemeentelijke regelingen. Zowel bij de doelgroep (“te ondoorzichtig en moeilijk”) als bij de gemeente (“we bereiken jullie niet, want jullie komen niet.”) Deze spanning werd daarna een focus voor ons in ons onderzoek. Het onderzoek opengooien, betekent dus ook flexibel zijn.
De verhouding tussen onderzoeker en diegene die je onderzoekt scherp stellen betekende in dit geval ook keuzes maken met betrekking tot hoe je je opstelt ten opzichte van de gemeente: we kozen ervoor wel naar een voorlichtingsbijeenkomst te gaan om er bronnen te spreken en informatie op te doen, maar gingen níet meelunchen met de gemeentelijke diensten die graag onze bevindingen willen gebruiken. Want nogmaals, we hebben geen adviesfunctie.
Lector Armoede-interventies Roeland van Geuns in gesprek met Live Journalism-redacteur Manon Stravens
4. Kies een onderwerp waar je met zijn allen aan kunt werken óf een onderwerp dat een groep samenbrengt.
Uiteindelijk valt of staat het proces van Live Journalism met de onderwerpkeuze. Na de zomer gaan we aan de slag met nieuwe onderwerpen waarbij het algemeen belang in het geding is. Nu al is het duidelijk dat sommige onderwerpen zich beter lenen om live met publiek aan te werken dan anderen. In het geval van Keihard Werken, Amper Rondkomen is het duidelijk dat het goed werkt, omdat het een groep mensen met dezelfde ervaringen bij elkaar brengt. De bronnenlijst wordt een soort sneeuwbal die steeds groter wordt, waardoor het verhaal handen en voeten krijgt. En bij dit type onderwerp kunnen mensen individueel geholpen worden op een manier die meer is dan alleen informatie ophalen. Er wordt genetwerkt, mensen raken in gesprek en ondervinden dat ze niet alleen staan. En in sommige gevallen worden mensen in een lastige situatie écht geholpen. Bij Keihard Werken, Amper Rondkomen merkten we dat sommigen voor het eerste over hun financiële situatie praten; en erachter komen dat het eng lijkt, maar ook veel op kan leveren.
In gesprekken met Amsterdammers horen we ook de behoefte aan verhalen waar je met zijn allen aan kunt werken. Het tellen van verkeersongelukken op kruispunten om de gevaarlijkste punten van Amsterdam in kaart te brengen bijvoorbeeld. Of met zoveel mogelijk Amsterdammers de hoeveelheid fijnstof in de lucht meten. Daarbij gebruik je de macht van de massa om zich te verenigen rond een onderwerp dat iedereen aangaat.
Het zijn twee type onderwerpen – de één waarbij je de schijnwerper richt op een specifieke groep, de ander waar je met zoveel mogelijk mensen een onderwerp in kaart brengt – die zich goed lijken te lenen voor dit type live journalistiek.
En die – geloven wij heilig – een toevoeging zijn aan de huidige journalistieke praktijk. Want juist door veel te investeren in je publiek, ontmoetingen te organiseren en van daaruit journalistieke verhalen te maken, werk je aan de impact van je verhaal, nog terwijl je het maakt.
Reageren? Tips? Vragen? Mail Livejournalism@DeBalie.nl