Willem Arondéus schuimtaart
Een tijdelijk monument voor kunstenaar en verzetsheld Willem Arondéus
Een Hollandse schuimtaart. Dat was het laatste dat kunstenaar en verzetsheld Willem Arondéus in 1943 wilde eten voordat hij geëxecuteerd werd. Zo geschiedde. Willem Arondéus en elf andere verzetshelden aten de nacht voor hun executie schuimtaart in het Huis van Bewaring. Vroegere rechtbank De Balie maakte deel uit van dit gevangeniscomplex. Om Willem Arondéus en de andere verzetshelden te eren zet De Balie op 4 en 5 mei de Willem Arondéus schuimtaart, een tijdelijk monument van kunstenaar Sarah van Sonsbeeck, weer op het menu. Dit keer gebakken door Patisserie Linnick.
De Balie staat vandaag de dag bekend als huis van het vrije woord: Een plek waar mensen van over de hele wereld onafhankelijk en vrij spreken over cultuur, politiek en rechtsstaat. Vroeger werd De Balie juist spottend de onvrije gemeente genoemd. De Balie, een voormalig kantongerecht, was namelijk sinds 1891 onderdeel van een groot gevangeniscomplex: Huis van Bewaring I.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezetten de Duitsers het gebouw en doopten het om tot Polizeigefängnis. Talloze gevangenen van het regime, waaronder Anne Frank en haar familie, werden hier direct na hun arrestatie opgesloten en verhoord. Hierna werden ze vervoerd naar andere gevangenissen, kampen in Nederland of gefusilleerd op het Weteringscircuit of in de duinen bij Overveen.
Willem Arondéus was een van de vele verzetshelden die hier gevangen zat. Willem was beeldend kunstenaar en schrijver, en kwam al vroeg openlijk uit voor zijn homoseksualiteit. In 1940 raakt hij betrokken bij het verzet. Uit veiligheidsoverwegingen weet haast niemand binnen het verzet zijn echte naam, dat hij een kunst maakte, en homoseksueel was.
Er is geen compromis, geen halve waarheid, geen schuilevinkje meer mogelijk. Deze tijd is er te meedogeloos voor. Hij eischt van elke van onzer een voluit ja of neen, voor of tegen de nazi’s. Weg met hen, UIT ons volk, uit onze kunst, uit ons leven!
Oproep van Arondéus in een verzetsbrief
Op 27 maart 1943 pleegt een verzetsgroep onder leiding van Willem Arondéus en Gerrit van der Veen een aanslag op het bevolkingsregister om de persoonsgegevens van 70.000 Amsterdamse Joden te vernietigen. De aanslag lukt grotendeels, maar de groep wordt verraden. De Duitse bezetter valt de dag erna in op zijn schuiladres. Zijn papieren worden overhoop gehaald. In het Literatuurmuseum in Den Haag liggen bewijsstukken van deze inval. Brieven en manuscripten van Arondéus met daarop afdrukken van bemodderde laarzen.
Willem en de elf andere betrokkenen bij de aanslag worden opgesloten in het Huis van Bewaring I. Tijdens het proces waar Arondéus zich volgens het procesverslag ‘gedroeg als een soldaat’ en alle schuld op zich nam, worden hij en de andere verzetsleden ter dood veroordeeld.
De nacht voor de executie mochten de veroordeelden bij elkaar in de cel doorbrengen en brieven en voedsel ontvangen. Arondéus vraagt om een Hollandse schuimtaart die een bakker uit Leiden illegaal (zonder voedselbonnen) voor hem bakt. Die nacht heerst er een uitgelaten stemming en wordt de schuimtaart opgegeten door Arondéus en zijn elf medegevangenen.
Op 1 juli 1943 wordt Willem Arondéus geëxecuteerd. Vlak voor zijn executie, vraagt Arondéus aan zijn advocate: “Zeg de mensen dat homoseksuelen niet per definitie zwakkelingen zijn.”
De Willem Arondéus schuimtaart is een tijdelijk monument voor Arondéus en alle andere verzetshelden die opgesloten hebben gezeten in het Huis van Bewaring. De roze, driehoekige vorm is een verwijzing naar de markering die gebruikt werd door het Nazi regime om homoseksuele gevangenen in concentratiekampen te onderscheiden. Na de oorlog is de driehoek omarmd door de homobeweging als geuzensymbool, maar dan vaak met de punt naar boven in plaats van naar beneden.
De Balie x Sarah van Sonsbeeck
De Willem Arondéus schuimtaart is onderdeel van een zoektocht van De Balie en kunstenaar Sarah van Sonsbeeck naar de geschiedenis van De Balie. Samen ontwikkelen ze tijdelijke monumenten om historische verhalen zichtbaar te maken in de dagelijkse praktijk van De Balie.
Sarah van Sonsbeeck (1976) studeerde architectuur aan TU Delft en studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie. Haar werk gaat over stilte, toeval en de schoonheid van mislukking. Voor de open call die De Balie en het Amsterdam Comité 4 en 5 mei uitriepen in 2020 ontwierp ze een World Flag.
Er is alleen verwondering omdat het zo licht is om in liefde van het leven te scheiden, zoo blij is om, wat je achterlaat, zonder bitterheid te gedenken
Arondéus in afscheidsbrief aan een vriendin
