Emma Zuiderveen – Een zee van tweekleppigen en De kieuwbogen kleuren zalmroze
Winnaar Literatuur Open Call: Empathie
Een zee van tweekleppigen
I
Het waren explosieven, het was een
verouderde constructie, een stortvloed
van beton, steuren en leven dat wegsijpelde.
II
De bewoners van Marianske
huilen om oude dieren.
Duizenden vislijkjes verspreid over gruis
en zand, schubben waarin een toekomst
voorspeld ligt, iedereen zal verliezen.
Ze liggen als eenoog, spreken een
taal die het verleden reflecteert:
Kachovka dambreuk, zes juni 2023.
Wat beweegt het water, fluisteren ze,
tussen korrels aarde slipt de mogelijkheid
weg om anders te willen.
III
In de zilte grond zakt een geschiedenis weg. De velden
wenen niet maar in het zand vinden we onze botten.
De dam uit 1956 omgeeft zich met socialisme,
speelt de ster in de film Poem of the sea (1958):
‘Vergeet de peren en de hutten, we beslissen
over de komende duizend jaar,’ zei de held.
Ze verloren steppe en ecosysteem,
wonnen kanalen en energiecentrales.
De keuze duurde zessenzestig jaar, soms
vergeten we dat mensen de schaduw zijn,
dat het heden schril afsteekt tegen idealen.
IV
Ina wees, het bord met cijfers kwam
niet overeen met de hoeveelheid graven.
Vijfhonderdduizend ton aan mosselen,
die voorheen het water filterden.
Ina huilde om de zee van tweekleppigen
die niets meer filterden.
Honderdvijftig ton industriële smeerolie
meegesleurd naar de Zwarte Zee.
Het vet vormde gitzwarte schaduwbeelden,
sleepte vlezigheid mee die zilt werd.
Ina wende zich af, hoe dan ook omhuld
door rotting, een geur van dode vis en wier.
Meer dan honderdvijftig dolfijnen spoelde aan
in Bulgarije, de buik rood en de oogschacht
leeg. De karkassen vervuild met koper en zink,
zij waren niet de enige die stierven aan gifstoffen.
Anderhalf miljoen jonge steuren werden opgeschrikt
door vier meter hoge golven, door troebel en
toxisch water. De verslaggever zei:
‘Geen vis heeft het overleefd.’
Ina zweeg, de oorlog lag aan de oevers
van een leeggelopen stuwmeer.
V
De bewoners van Malokaterynivka
knielen neer bij een leeggelopen meer.
Uitgestrekt land dat in een leegte
neervalt, hoe tussen al het modder
de mensen overeind blijven, die
niet meer hardop dromen.
Toch staan ze daar, met ogen en handen
opengeslagen naar de hemel. Niemand
durft de namen te noemen van de koeien,
bruinvissen of steuren. Misschien
omdat we vergeten zijn hoe ze heten,
omdat we ze nooit hebben geleerd.
De bewoners van Malokaterynivka
knielen neer, geen afdruk blijft achter,
ze kijken hoe tussen al het modder
het vergezicht barst in de zon.
De kieuwbogen kleuren zalmroze
1.
Het landschap ziet er af uit, maar
boven het water zweven schimmen.
De arm van een graafmachine maait door de rivier,
die schept, en schept, en schept.
Kilo’s viskadavers pletsen
in de afvalcontainer tegen elkaar.
2.
Aan de rand van de oever steekt een vin
naar boven. De vis ligt op een bed
van zilverachtige schubben.
Je bent niet de enige.
Tussen de rotsen drijven vislijkjes, ze deinen mee
op de rivierboezem. Op het droge ligt een vissenkop,
hij kijkt met zijn lege oogschacht naar de hemel.
Je bent niet de enige.
In de 840 kilometer lange rivier van Tsjechië naar de Oostzee
drijven duizenden dode vissen. Verslaggevers filmen tussen
rotsen en kadavers een paar nog levende die naar lucht happen.
3.
De Oder stroomde Duitsland binnen, spoelde het leven eruit,
Brandenburg had van niets geweten.
Zes dagen te laat sprak Polen over een ecologische catastrofe
waar niemand verantwoordelijk voor was.
Ze noemden het een raadsel: waarom vissen en schelpdieren
stierven en het water ondrinkbaar werd.
Ik vraag mij af waarom we het weerloze als waardeloos zien,
waarom we de realiteit in vloeipapier verpakken.
Negen maanden later noemen ze het a perfect storm:
chlorine, mijnafval, droogte, de hoge concentraties stikstof en fosfor.
Een explosie van algen en een zuurstofarm waterlichaam,
langzaam warenvis en schelpdier gestikt.
4.
Je zei: ‘Hou maar van me.’
Je had geleiachtige ogen en scherpe tanden.
Huilde ik daarom niet toen je stierf?
Je werd een analyse: geleerde lessen en aanbevelingen.
Het instrumentarium tegen de volgende massale vissterfte
is de Kaderrichtlijn Water en de Richtlijn Industriële Emissies.
De oplossing is een juridische werkelijkheid.
Huilde ik daarom niet toen je stierf?
Je werd een waarschuwing: stop met chemisch afval lozen, want als de winters droog
en de zomers heet blijven, delven we volgend jaar weer visgraven.
De gevolgtrekking van een ramp die al decennia boven
onze hoofden hangt, je nadert met daverende snelheid
[je bent er al]
maar je nadert te langzaam voor het gulzige oog.
Huilde ik daarom niet toen je stierf?
5.
De kieuwbogen kleuren zalmroze. Sommige bebloed,
sommige bedekt met vliegen. Ik wil je vragen om vergeving,
maar hoe? Zal ik neerknielen aan de rand van een rivierbedding,
de vislijkjes strelen, hen woorden toefluisteren, goden aanroepen?
Zal ik met pamfletten en een slagzin op een kartonnen bord
meelopen in een stoet, roepend om een antwoord?
Zal ik doorgaan zoals ik deed maar een gedicht schrijven, waarbij
ik telkens in tranen uitbarst als ik de zinnen teruglees?
Niet om de zinnen zelf, maar om het beeld van het visje dat nog hapte.
Zal ik mezelf voor de glazen schuifdeuren van een olieconcern
vastketenen, mijn ledematen ter verankering in beton gieten?
Zal ik brullen op het uiteinde van een pier, waarna
ik verlang mijn lichaam weg te gooien als een gebruiksvoorwerp?
Ben ik liever opgeslokt of afgeleid, omdat
hoop alleen in kruimels wordt uitgedeeld?
Luister hier naar de gedichten op audio, begeleid door muzikant Tarif El-Fasih
Winnaars Open Call: Empathie
Deze tijden van oorlog en crises vragen om reflectie op de samenleving die we zijn en willen zijn. Daarom hebben De Balie en het Amsterdams 4 en 5 mei comité opnieuw de handen ineen geslagen voor een Open Call. Uit de vele bijzondere en uiteenlopende inzendingen heeft de jury zes winnaars geselecteerd: 3 in de categorie ‘beeldende kunst’ en 3 in de categorie ‘literatuur’. De winnaars hebben een geldbedrag gekregen om hun concepten uit te werken en presenteren dit in het weekend van 4 & 5 mei. Lees hier meer over de winnaars van de Open Call.