Wij zijn nu de hoop van Navalny

De kaars die tenminste íéts van licht wierp in Poetins duisternis is uitgedoofd. Volgens het officiële rapport is Aleksej Navalny ‘overleden’. Tussen ‘hij is overleden’ en ‘hij is vermoord’ zit een kloof ter grootte van Rusland. Mijn land bestaat niet meer.

Een Rusland dat zo achteloos zijn beste mensen uitwist, is geen land waar je nog kunt leven. In een land waar je wel kunt leven, is geen plaats voor zo’n schurkenregime. De staat die de Russische Federatie heet en die dood en verderf zaait onder de mensen die er wonen, en in de hele wereld, zou simpelweg niet mogen bestaan.

Navalny moest wel vermoord worden. Een dictatuur vraagt om een sombere bevolking die alleen nog collectief jubelt bij het minste woord van de leider. Het regime erkende de bedreiging die deze man vormde. Het probeerde hem het zwijgen op te leggen door hem tot meer dan twintig jaar celstraf te veroordelen. Het probeerde hem te vergiftigen, maar dat mislukte. Nu heeft het de klus ge- klaard.

Officieel is er geen doodstraf in Rusland… maar die is er wel. Hier is het bewijs, en dit is nog maar het begin. Het criminele regime geeft geen moer om wie het vermoordt – Oekraïners, de voor zijn ‘vleesmolen’ gemobiliseerde jongeren, politieke gevangenen. Het Rode Wiel waarover Aleksandr Solzjenitsyn schreef draait weer volop.

Vandaag, na twee jaar van slachtpartijen in Oekraïne en met een totaal verpletterde oppositie in Rusland, lijkt het nauwelijks te geloven: nog maar enkele jaren geleden kon Navalny deelnemen aan de race om het presidentschap en was hij te horen op verkiezingsbijeenkomsten in het hele land. Wat voor president zou hij zijn geweest? Ik heb geen idee. Misschien zou hij briljant zijn geweest, misschien hopeloos.

De enige manier om daarachter te komen was als hij vrije verkiezingen had gewonnen, maar daarvoor heb je vrije burgers nodig. Fundamenteel voor een democratie zijn kiezers die zich bewust zijn van hun plicht als burger. Democratie is gebaseerd op menselijk zelfrespect. Hoeveel zelfrespect zou je nog aantreffen onder de meerderheid van de Russische bevolking?

Ik herinner het me nog goed. Na een verkiezingsbijeenkomst in een Russische provinciestad waar Navalny sprak, kwam iemand naar hem toe en zei: ‘Aleksej, ik hou van de manier waarop je spreekt en van wat je zegt. Ik mag je als persoon, maar word eerst maar eens president. Dan zal ik op je stemmen.’

Iedereen speculeert erover: waarom keerde hij terug naar Rusland, terwijl hij moet hebben geweten dat hij in de gevangenis zou worden gegooid? Natuurlijk gebeurde dat ook, maar hij was een vechter, een soldaat, en hij wist dat hij tot aan het gaatje moest gaan. Nee, hij liet zich niet naar de slachtbank voeren als een lam dat zichzelf opoffert – Navalny was van plan om te winnen. Hij geloofde erin en bekeerde mensen van heinde en verre tot zijn geloof.

In Rusland zijn het doorgaans gevangenen die het regime omverwerpen. Dat gold voor de revolutie van 1917. Het gold ook voor het einde van het Sovjetregime, dat zo onaantastbaar leek, maar ineenstortte onder begeleiding van de boeken van de vroegere veroordeelde Solzjenitsyn. Zelf in de gevangenis gezeten hebben is altijd in het voordeel van een Russische politicus. Iemand die vertrouwd is met opsluiting identificeert zich beter met de ‘stemmende massa’, van wie het leven doordesemd is van die ‘gevangeniscultuur’.

Navalny heeft de politieke situatie verkeerd ingeschat. Er bestaat geen Rusland meer waarvan hij president had kunnen worden. Hij kende het land waaraan hij zijn leven heeft gegeven niet echt. Hij groeide op en werd politicus na de ineenstorting van de ussr, tijdens een korte periode van vrijheid in Rusland, een periode waarin het sociale en politieke leven opgang maakte en er politieke partij- en en een onafhankelijke pers verschenen. Voor hem was dat zijn land, een plek waar alles mogelijk was. Zijn stijl was die van een westerse politicus die gelooft dat je moet vechten voor stemmen, in de publieke belangstelling moet staan, transparant moet zijn en verantwoordelijkheid moet nemen voor wat je zegt.

Maar zo gaat het er niet aan toe in de Russische politiek, waar je niet via verkiezingen om de macht strijdt – verkiezingen kunnen immers gemanipuleerd worden. Macht moet je grijpen waar de echte macht ligt. Een gevecht tussen buldogs onder een tapijt, zo wordt de politiek in Rusland al lang omschreven, en terecht. Navalny kon en wilde geen buldog zijn. Hij was ervan overtuigd dat de mensen in Rusland hem zouden volgen, wat erg naïef was.

Hij beoordeelde mensen naar de maatstaven die hij zichzelf had gesteld. Als voor hem de rechten, vrijheid en waardigheid van het individu de belangrijkste zaken in het leven waren, ging hij ervan uit dat ze ook het belangrijkste moesten zijn voor anderen. Hij geloofde dat mensen overtuigd, geïnspireerd en geleid konden worden – en zijn volgelingen, voornamelijk prachtige jonge mannen en vrouwen, liepen in de tienduizenden. Maar Rusland bewoog zich in de tegenovergestelde richting.

De grote ambitie van het regime is om de ussr nieuw leven in te blazen. Rusland wordt geregeerd door mensen die carrière hebben gemaakt en hun leven hebben gesleten binnen de Sovjet-kgb. Hun droom om het land uit hun jeugd te herstellen wordt voor onze ogen gerealiseerd. Het is een land waar de bevolking gedwee haar hoofd op het blok van de beul legt, zuchtend dat de tsaar het ongetwijfeld beter weet. Het is een land waar geen plaats is voor een Navalny, of voor jonge mensen die hun leven niet in de goelag, maar in vrijheid willen doorbrengen.

Als Navalny had geweten wat hem na zijn arrestatie te wachten stond, dat de oppositie kansloos het onderspit zou delven, dat het regime een schandelijke oorlog tegen Oekraïne zou uitlokken – een schande die nog gesteund wordt door een meerderheid van de bevolking ook, zou hij dan dezelfde beslissing hebben genomen, naar Rusland zijn teruggekeerd om daar te worden opgesloten en zich te laten vermoorden?

Het antwoord weet ik niet, maar ik denk van wel. Er zullen altijd mensen zijn die sommige dingen dierbaarder vinden dan het leven zelf.

Hij heeft ons allemaal gesteund. Door te bestaan, door te weigeren om te zwichten, door dat ultieme offer te brengen, heeft hij ons allemaal hoop gegeven. Nu zijn wij zijn hoop.

Eerder verschenen in De Standaard, 21 februari 2024