De Koppeling stopt met vestiging gesloten jeugdzorg in Zuidoost
Reportage – De Koppeling in Zuidoost gaat per juni volgend jaar dicht. De jongeren, die hier achter gesloten deuren verblijven en behandeld worden vanwege ernstige gedragsproblemen, verhuizen naar vijf kleinschalige groepen in verschillende woonwijken in de stad. De Koppeling staat niet meer achter de grootschaligheid van de instelling en werkt toe naar meer open woonvormen. Eind 2019 sloot de instelling als eerste van Nederland ook al hun isoleercellen.
Afgelopen jaar werden jaarlijks tientallen jongeren tussen de 12 en 18 jaar in De Koppeling geplaatst. Het enige gesloten behandelcentrum voor jongeren in Amsterdam. Het gaat om kinderen met complexe gedragsproblemen, zoals zware depressies, suïcidaal gedrag of agressieproblemen. Ook slachtoffers van loverboys verblijven hier. Van de 1800 jongeren in Amsterdam die elk jaar door de kinderrechter uit huis worden geplaatst, krijgen zo’n 150 jongeren een gesloten opname.
Gesloten groep
Eén van hen is de 17-jarige Tom. (Zijn echte naam is bekend bij de redactie). Hij verbleef vanaf oktober vorig jaar 11 maanden in De Koppeling omdat hij ‘op verschillende vlakken in zijn leven vastliep’. Tom zat op een gesloten groep met negen jongeren en kwam overdag ook in aanraking met tientallen andere kinderen in het gebouw. “Ik moest me altijd groter voordoen dan ik was om een beetje status te hebben. “Dat was stressvol, aan het eind van de dag stortte ik helemaal in.”
Afgelopen september werd Tom overgeplaatst naar een kleinere, deels open groep in Duivendrecht van moederorganisatie Levvel. “Het voelt hier normaler. De Koppeling was een soort gevangenis door die muren en hekken, dat voelde niet prettig.”
De Koppeling was een soort gevangenis
Tom, verbleef 11 maanden in vestiging De Koppeling in Zuidoost
Dat De Koppeling op een gevangenis lijkt is niet zo gek. Dat was het tot 2007 ook. Tot die tijd verbleven kinderen met psychiatrische en gedragsproblemen namelijk in jeugdgevangenissen. “Omdat men er geen raad mee wist”, zegt hoogleraar Peer van der Helm. Hij promoveerde in 2011 aan de UvA op gesloten jeugdzorg en doet daar nog steeds onderzoek naar. “Er is toen een verkeerde afslag genomen. Je moet deze kinderen niet opsluiten. Uit jarenlang onderzoek blijkt dat ze hier depressief van worden. Soms plegen jongeren ook zelfmoord omdat ze geen uitweg meer zien.”
Isoleercel
De grootschaligheid in combinatie met de repressieve aanpak ligt al jaren onder vuur. En vooral het separeren van kinderen. Vanaf medio 2018 gebruikt De Koppeling geen isoleercellen meer. En als eerste jeugdzorginstelling van Nederland sloot De Koppeling in november 2019 ze definitief. Een mijlpaal volgens Van der Helm, maar hij betreurt het dat er weinig instellingen volgen. “Demissionair Hugo de Jonge sprak met de instellingen in Nederland af om vanaf 2022 geen kinderen meer te separeren. Ze houden zich niet aan die belofte.”
Van der Helm: “Jeugdbescherming plaatst ook te snel en te vaak kinderen uit huis naar een gesloten instelling. Kinderen die daar soms helemaal niet thuishoren. Ze weten niet wat ze met die kinderen aan moeten en Jeugdbescherming wil geen risico nemen. Ze denken: die kinderen zitten veilig achter de tralies, maar dat is niet waar. Kinderen komen daar vaak slechter uit.”
Apathisch
Monique (echte naam bekend bij de redactie) kan hier over meepraten. Haar dochter belandde in 2016 in De Koppeling nadat ze nachtenlang was weggebleven en niet op school verscheen. “Ze vond het afschuwelijk om opgesloten te zitten. Ze zat tussen allemaal kinderen die mishandeld waren, slachtoffers van loverboys en jongeren met gedragsproblemen. Ze werd compleet apathisch.” Na drie maanden lukte het Monique met hulp van een advocaat om haar dochter uit De Koppeling te krijgen. “Ze is getekend door de situatie.”
Mijn dochter vond het afschuwelijk om opgesloten te zitten. Ze werd compleet apatisch
Monique, haar dochter zat drie maanden in De Koppeling
Frederique Coelman vond ook dat de zorg beter kon, toen ze in 2013 aantrad als directeur van De Koppeling. Er zaten toen 64 kinderen in te grote groepen met te weinig begeleiders om genoeg aandacht te kunnen geven, legt ze uit. “Jongeren die elkaar beïnvloedden en met elkaars gedrag geconfronteerd werden. Ik dacht: je zou veel meer liefdevolle zorg willen bieden, kleinschaliger en op maat voor ieder kind, dan het voor iedereen hetzelfde te laten zijn.”
Machtsverhouding
“Geen kind meer gesloten”, is haar streven. Naast het sluiten van de isoleercellen, haalde ze ook een aantal tussendeuren van het slot. En jongeren hoeven overdag niet meer op vaste momenten op hun afgesloten kamer te verblijven. “Maar de belangrijkste verandering is dat we de omslag hebben gemaakt van zorg waar repressie voorop stond, dus van: “Als je niet doet wat ik zeg, moet je naar je kamer”, naar relationele liefdevolle zorg. Dus van een machtsverhouding naar een meer gelijkwaardige relatie.”
In juni 2022 gaat de locatie in Zuidoost dicht. Er komen in totaal vijf kleinschalige groepen in een woonwijk met meestal 6 jongeren en twee begeleiders. Twee locaties zijn er al open. In één daarvan in Duivendrecht, woont de 17-jarige Tom. “Ik heb hier meer rust. Begeleiders hebben meer aandacht in plaats van dat ze met akkefietjes bezig zijn.” Jongeren krijgen meer vrijheid, mits ze dat aan kunnen. En bij een incident wordt er eerst gepraat om het op te lossen in plaats van dat er direct op een knop word gedrukt en er vijf man komen om de jongere op zijn kamer op te sluiten.
Is open jeugdzorg haalbaar?
Maar is “Geen kind meer gesloten” ook haalbaar? Coelman: “Je moet groot denken. Maar soms werkt gesloten behandeling wel. Voor kinderen met zeer ernstige gedragsproblemen of meisjes die je wil beschermen tegen loverboys.” Hoogleraar Peer van der Helm: “Het kan wel. In het buitenland gebeurt dat al. Begeleiders worden getraind om kinderen rustig te krijgen zonder dat ze ze aanraken.”
Als een kind uit zijn dak gaat en de groep is groot, is de enige mogelijkheid een isoleercel. Het is ook een geldkwestie
Bas Timman, Jeugdzorg Nederland
Waarom duurde het zo lang voordat De Koppeling deze omslag maakte? Coelman: “Het zijn processen, je moet veel partijen meekrijgen. Van der Helm: “Mensen werken volgens een systeem en vinden verandering moeilijk.” Volgens Bas Timman van Jeugdzorg Nederland is het ook een geldkwestie. “In traditionele instellingen heb je nog steeds groepen van twaalf jongeren op twee begeleiders. Als er een kind uit zijn dak gaat, is de enige mogelijkheid een isoleercel. Niemand vindt dat een mooie oplossing. Maar je krijgt gewoon een bedrag en daar moet je de zorg voor organiseren.”
De afgelopen maanden deden AT5 en de Balie Live Journalism onderzoek naar jeugdzorg in Amsterdam. Dit is de eerste reportage uit het onderzoek, lees hieronder de andere reportages.