Burgemeester Halsema komt met ‘online straatverboden’

Reportage – Door middel van ‘online straatverboden’ wil burgemeester Halsema de komende tijd de ongewenste verspreiding van privébeelden op internet harder aanpakken. De burgemeester maakt zich grote zorgen over shaming* en exposing* onder jongeren en hoopt op die manier ervoor te kunnen zorgen dat daders zich niet meer in de buurt van een slachtoffer kunnen vertonen, ook online. 

Amsterdam zou daarmee de eerste stad zijn die zo’n virtueel gebiedsverbod invoert. De gemeente onderzoekt nog of het überhaupt juridisch haalbaar is. Volgens burgemeester Halsema is het probleem van online exposing “ongelofelijk groot”, maar zijn de manieren om daders te vervolgen ‘beperkt’ en bevinden we ons op een ‘nieuw terrein voor politie en justitie’.

En dat terwijl de impact op slachtoffers soms enorm is. Eerder dit jaar sprong de 13-jarige Desteny uit Zuidoost van een flat omdat er een filmpje van haar rondging op sociale media met beelden van seksuele handelingen. Ook hoort burgemeester Halsema verhalen van jonge meiden die zijn verstoten door hun ouders nadat beelden zijn uitgelekt, wat hen kwetsbaar maakt voor vrouwenhandel.

Naast het uitbreiden van de opsporings- en vervolgingsmogelijkheden online overweegt het college ook de vorig jaar gevoerde campagne tegen seksueel geweld opnieuw op te starten. De eerdere campagne kwam volgens de burgemeester te vroeg, maar met de huidige publieke discussie over online shaming denkt ze dit keer er wel een succes van te maken. 

De burgemeester wordt daarin gesteund door een onlangs aangenomen motie van GroenLinks-raadslid Tirza de Fockert. Daarin wordt de de gemeente opgeroepen prioriteit te geven aan online shaming in de aanpak tegen seksueel geweld. 

Burgemeester Halsema vindt dat de stad achterloopt in het formuleren van een antwoord op online grensoverschrijdend gedrag, ook als het gaat om voorlichting op scholen en van ouders. “Maar je ziet dat met dank aan de publieke discussies, docenten en ouders heel snel hun achterstand op dit onderwerp inhalen.”

De Balie Live Journalism en AT5 doen onderzoek naar online shaming en keken mee bij een les van docent maatschappijleer Feray Sunguroglu. Zij is zo’n docent die actief aan de slag is gegaan met voorlichting op haar middelbare school College de Meer in Amsterdam Oost. Eerder dit jaar zag ze op sociale media de campagne ‘Stop Shaming’ voorbij komen, waarna ze besloot er aandacht aan te geven in de klas. Ze schrok van alle verhalen die er los kwamen,

Leerlingen nemen haar mee langs sociale media als Snapchat, Instagram en Tiktok, maar vooral ook Telegram waar dagelijks massaal zonder toestemming seksueel getinte video’s of foto’s worden gedeeld. Dunya (leerling, 14) noemt Telegram “de expose-app”. In groepen als ‘Sex on the Beach’, zitten meer dan 80.000 mensen. Tussen veel stoere praat en pornofilmpjes worden óók meerder- en minderjarige jongens en meisjes aan de digitale schandpaal genageld, vaak met telefoonnummer en voor- en achternaam. 

Dunya: “Meisjes worden goedkope hoer genoemd, hun nummers worden gedeeld zodat je ze kan toevoegen om meer naaktfoto’s te krijgen, terwijl dat vaak niet eens waar is.” Burgemeester Halsema wil nu “een stap gaan zetten” om sociale media platforms meer op hun verantwoordelijkheid te wijzen.

Maar hoewel het op College de Meer soms gonst van de roddels  betekent dit niet dat het in de klas door docenten wordt opgepikt. “Jullie horen niet goed wat er gezegd wordt”, zegt Mona tegen docent Feray Sunguroglu. Ze vertelt dat er een foto van haar rondging op school en een klasgenoot voor de neus van een docent haar spottend ‘fotomodelletje’ noemde. “U zou dat misschien wel herkennen, maar deze docent ging er niet eens op in!”

Qpido, een centrum voor seksuele weerbaarheid, geeft op 30 scholen in de stad voorlichtingslessen over online seksueel gedrag. Ze wijzen erop dat de online wereld inmiddels onlosmakelijk verbonden is met de seksuele ontwikkeling van jongeren. “Wat ouders vroeger deden door te friemelen in het fietsenhok, gebeurt nu online.” In jeugdcultuur, erkent Qpido, wordt “exposing aangemoedigd en genormaliseerd”. 

Experts en gemeente zijn huiverig voor de verkeerde reactie op de soms heftig verhalen. Halsema: “De reactie mag natuurlijk nooit zijn dat je je lichaam niet meer kunt laten zien. De fout zit niet op je lijf, maar op de reacties.” Dit zogenoemde ‘victim blaming’ is één van de grootste problemen rond exposing en shaming. 

Hulporganisatie Qpido vindt dat jongeren juist uitleg moeten krijgen over veilig sexten. Zowel voor de persoon die een naaktfoto wil sturen: “doe het alleen als je het zelf wil, als je de ander goed kent en ben zo onherkenbaar mogelijk”, als voor de persoon die een naaktfoto ontvangt: “stuur nooit een ontvangen naaktfoto door naar anderen”. Dat gesprek moet volgens Qpido al beginnen op de basisschool.

Scholen kunnen gratis voorlichting krijgen van Qpido, maar docent Feray Sunguroglu vindt dat docenten zélf ook moeten weten hoe ze een gesprek over exposing kunnen voeren. “Ik zou graag lespakketten willen hebben en leren hoe met dit onderwerp om te gaan.” En scholen zouden volgens haar een gezamenlijk plan moeten hebben zodat het probleem van shaming en exposing breder wordt aangepakt. “Natuurlijk kunnen we niet alles voorkomen, maar iemand als Desteny was dan misschien wel geholpen.”

Wegens privacy redenen zijn de voornamen van de leerlingen veranderd.

*exposing: Het breed delen van seksueel getint beeldmateriaal, vaak gecombineerd met persoonsgegevens, via social media met als doel de reputatie van de afgebeelde persoon te beschadigen in haar sociale omgeving.

*shaming: Het delen van seksueel getint beeldmateriaal met derden via social media zonder toestemming van de afgebeelde persoon, met als doel iemand negatief af te schilderen

Ook uw verhaal delen? Mail naar Livejournalism@DeBalie.nl