Schimmel op de muren: daar word je letterlijk ziek van

geschreven door

Manon Stravens & Mandy Fit

Artikel – Pikzwarte, steeds terugkerende schimmelplekken over de hele slaapkamerwand. Schimmel op haar laarzen, bruidsjurk en nieuwe matras. Alles schimmelt in het huis van Martine Plomp (34) en haar verloofde Norberto Vidal (31), in de Tolstraat in de Amsterdamse Pijp. Of dat de oorzaak is van hun brandende ogen, bloedneuzen, misselijkheid, vermoeidheid, ademhalingsproblemen en haar beginnende COPD (een ongeneeslijke longziekte) weten ze niet. Maar voor de zekerheid stellen ze het krijgen van kinderen uit. „Ik ben er zelf al ziek van, dus voor een baby zal het helemaal niet goed zijn.”

Het stel behoort tot de honderden Amsterdammers die zich zorgen maken over de gezondheidsconsequenties van de slechte staat van hun huis. Zo’n duizend huurders van vooral sociale huurwoningen meldden zich eind vorig jaar bij ‘De Balie Live Journalism’ en AT5 in een onderzoek naar achterstallig onderhoud in Amsterdam. Een optelsom van gebreken, zoals tocht, schimmel, geluidsoverlast en ongedierte geeft zorg en stress, zo bleek uit het onderzoek.

Kwart van de Amsterdamse huizen
Hoe ongezond is een slecht onderhouden huis eigenlijk? We brengen toch de meeste tijd thuis door, en 90 procent van de lucht die we inademen is binnenlucht. Met huisdieren, muizen, kakkerlakken, huisstofmijt en luidruchtige buren. Waar misschien ook nog een open geiser hangt, drinkwater door loden leidingen loopt, asbest in de daken zit en schimmel in de slaapkamer. Een kwart van de Amsterdamse huizen heeft last van schimmel. Bij honderden woningen is inmiddels een te hoog loodgehalte in het drinkwater gemeten. Duizenden woningen hebben nog een open geiser.

Die zorgen zijn niet ongegrond, want schimmels, fijnstof, asbest, koolmonoxide en lood zíjn schadelijk. Dat heeft onderzoek inmiddels wel uitgewezen. Zo lopen mensen in vochtige en slecht geventileerde huizen meer risico op luchtwegklachten en allergieën dan bewoners van goede huizen, zegt longarts Jaring van der Zee in zijn spreekkamer in het AMC. „Bacteriële componenten zoals schimmels, en fabrikanten van allergenen, zoals huisstofmijt en kakkerlakken – die hele Bijlmerflats hebben geïnfesteerd – gedijen namelijk beter in vochtige huizen.” Dat vergroot de kans op astma en bronchitis. En hoe meer en langer de blootstelling, hoe groter het risico op gezondheidsklachten.

Maar directe verbanden leggen blijkt minder makkelijk dan gedacht. Want ieder huis en zijn bewoner is anders, benadrukt de arts ook meteen. „Als jij een klerezooi in je huis hebt, nooit ventileert en veel rookt, zal je eerder ergens last van krijgen dan als je wel opruimt en lucht.” Je kunt je verhuurder dus niet zomaar verwijten dat je ziek bent. „Je moet elk huis en zijn bewoners apart onderzoeken.”

Er is dan ook veel meer bekend over de effecten van luchtverontreiniging buiten, omdat daar veel meer mensen worden blootgesteld aan gelijke omstandigheden. „Epidemiologische studies voer je makkelijker buiten dan binnen uit”, zegt Van der Zee. „Het vergelijken van 100.000 mensen met een ‘slecht huis’ en 100.000 met een ‘goed huis’ is een complexe en kostbare onderneming.”

Er mag dan weinig systematisch onderzoek zijn naar de invloed van het binnenmilieu op luchtwegklachten, die invloed zal zeker belangrijk zijn, zegt Van der Zee, „omdat binnenlucht gemiddeld veel slechter is dan buitenlucht” – het gevolg van niet ventileren, roken, koken, stofzuigen, frituren, kaarsjes branden en printen. Tezamen produceren die activiteiten ongeveer 50 tot 80 procent van het fijnstof dat we inademen, benadrukt hoogleraar Philomena Bluyssen, verbonden aan de TU Delft. Bluyssen maakt zich grote zorgen over de gevolgen van luchtkwaliteit. „Die worden zwaar onderschat. De een is gevoeliger dan de ander, maar slechte lucht kan heel veel ziektes veroorzaken. Mensen zijn zich daar onvoldoende van bewust.” Volgens het Longfonds gaan naar schatting jaarlijks meer dan twaalfduizend mensen dood aan ongezonde lucht, binnen en buiten. Kinderen zijn extra kwetsbaar. Bluyssen: „Astma bij kinderen – daar maak ik me echt zorgen om – is een probleem.” Ook kan te veel lood in het drinkwater het leervermogen van jonge kinderen aantasten.

Van der Zee krijgt wel vaak mensen in zijn praktijk waarvan hij vermoedt dat woningkwaliteit een rol speelt bij hun ziektebeeld. „Wij vragen altijd wel in wat voor woning mensen wonen, of daar sprake is van schimmelgroei, vochtproblemen, wat voor type verwarming ze gebruiken.” Soms gaat een longverpleegkundige op huisbezoek.

Toch blijkt uiteindelijk maar een paar procent van die cliënten ziek te worden van hun huis, zegt de arts. „Maar omdat zo veel mensen worden blootgesteld, is de totale ziektelast op een bevolking toch groot. Alleen grote epidemiologische studies kunnen dat echter aantonen.”

Grondluchtgeur is giftig
Volgens Mieke Weterings, adviseur duurzaam en gezond bouwen, is er genoeg bekend over gezondheid en binnenmilieu. En hoewel maar 2 procent van de bevolking allergisch is voor schimmel, zijn de vluchtige stoffen die daaruit vrijkomen – „die grondluchtgeur” – vergelijkbaar met de oplosstoffen in verf. „Die zijn giftig, en dus voor niemand gezond.”

„Schimmels stinken, besmetten je spullen en je kleren. Mensen schamen zich als ze bezoek ontvangen”, zegt Weterings. „Dat is dus ook niet goed dus voor je dagelijkse welbevinden en tevredenheid over je thuis, en dat is ook belangrijk.”

Ook weten we dat schimmel het risico op het ontstaan van longziekten vergroot en bestaande longziekten verergert, voegt Michael Rutgers, directeur van het Longfonds, toe. „Alleen weten we niet precies hoe groot die invloed is.” Net als Bluyssen benadrukt Rutgers het gevaar van vooral kleine fijnstofdeeltjes. „Die gaan overal in zitten, in de placenta, de hersenen. De grote deeltjes hoest je toch weer uit.”

Maar andersom redeneren is veel lastiger. Weterings: „Zo weten we dat geluidsoverlast nervositeit, slapeloosheid en daarmee slechter functioneren kan veroorzaken. En uitputting kan uiteindelijk leiden tot hartfalen. Maar bepalen dat dood door een hartstilstand het gevolg is van jarenlange slaapverstoring door geluid is niet te bewijzen, zegt Weterings. „En dat wordt ook niet geregistreerd als oorzaak.” Dat geldt bijvoorbeeld ook voor een longembolie of allergische astma. „Het is ook vaak een optelsom van opgebouwde problematiek in hun lijf.”

Daarnaast hopen ook andere risico’s in huis zich op. „Gevaarlijke zaken die mensen voor lief nemen, zoals gammele trapleuningen en open geisers. Terwijl er jaarlijks veel doden vallen door de val van een trap.” Zo’n 5 tot 10 procent van de woningen in Nederland heeft een ‘open’ geiser, gaskachel of gasketel.

„Of denk aan een inrichting waar je je kont niet kan keren”, zegt Weterings. Vluchtwegen die vol liggen met spullen. Kleine Amsterdamse keukens die niet gebouwd zijn op al onze moderne apparatuur. „Door een te kleine doorloopruimte tussen koelkast en oven kun je niet goed schoonmaken. Daar krijg je ongelukjes, hygiëneproblemen en muizen van.”

Verhuurders verantwoordelijk
„Maar de vraag is of je dat allemaal moet onderzoeken. Bewijs en praktische aanbevelingen genoeg”, zegt Weterings. Mensen moeten gewoon in gezonde en goede omstandigheden kunnen wonen, vindt ze. „En daar moeten woningcorporaties en particuliere verhuurders voor zorgen, in plaats van nog meer te willen bewijzen.”

„Je kunt iemand niet verbieden te roken of verplichten te ventileren, maar de eigenaar is verantwoordelijk voor een goed werkende ventilatie, isolatie en het onderhouden van installaties”, vindt Bluyssen. In oude huizen is dat een uitdaging, maar ook nieuwbouwwoningen zijn soms problematisch. „Die worden potdicht gemaakt en houden geen rekening met het feit dat er ook nog gekookt, gewassen en gedoucht moet worden. Als dat vocht niet weg kan, krijg je schimmel.”

Verhuurders moeten worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid, vindt ook Rutgers. „Het is niet zo dat je bij een schimmelplek van een vierkante meter per definitie dood neervalt. Maar een slecht binnenmilieu is niet goed, punt. Dus de bronnen die dat veroorzaken, moet je aanpakken. Schimmel is hoe dan ook ongezond en zou goed de boosdoener kunnen zijn van de klachten van Martine en Norberto. Ik vind dat je als verhuurder de plicht hebt mensen te helpen.”

Maar er wordt enorm beknibbeld op onderhoud, zegt Weterings: „Corporaties hebben enorm moeten bezuinigen, en het aantal medewerkers per woning is fors teruggelopen. Ze hebben allemaal hun eigen definities van woningkwaliteit, en veiligheids- en andere inspecties worden nu vaak beperkt tot het moment van verhuur aan een nieuwe bewoner. Zo kan het gebeuren dat in heel veel woningen heel lang niemand iets controleert. Er wordt wel efficiënter gewerkt, maar het bedrag per eenheid voor onderhoud is structureel laag. Omdat corporaties hun technische diensten steeds meer uitbesteden aan de markt, is de sturing op kwaliteit achteruit gegaan.”

Het hanteren van de wettelijke minimumeisen voor woningkwaliteit – vastgelegd in het Bouwbesluit – garandeert zeker geen veilige en gezonde situaties, aldus Weterings. De gemeente kan enkel handhaven op minimale eisen, zegt hij. „De rest is vriendelijk vragen en overleggen.” Maar er is genoeg reden om samen – huurder en verhuurder – tot een oplossing te komen, zegt ook Rutgers. „Als dat niet gebeurt, moeten burgers in actie komen, zich organiseren.” Zoals huurders van tientallen sociale huurwoningen aan de Kramatweg in Amsterdam-Oost het kantoor van verhuurmakelaar Rappange bezetten om die zo ver te krijgen de loden leidingen te verwijderen. Maar lang niet iedereen bevecht zo makkelijk zijn lot, weet Rutgers. „Bij bewoners van sociale huurwoningen spelen soms ook andere problemen, zoals schulden of armoede.”

Pas na maanden actie
De particuliere verhuurder van Martine Plomp en Norberto Vidal uit de Tolstraat bleef eerst maanden stil, en kwam pas echt in actie nadat Plomp Stichting WOON, de gemeente, de GGD en een advocaat had ingeschakeld en na dreiging van een kort geding en een dwangsom van hun advocaat. Op tafel ligt een vuistdikke map met alle correspondentie en foto’s. Maar die actie – onder meer het dichten van de voegen en het overschilderen van de schimmel – is kansloos, vinden ze. „Want het komt steeds terug.” De zwarte spikkeltjes zijn alweer zichtbaar.

In een reactie laat de verhuurder, Adelbrecht Vastgoed Beheer B.V., aan NRC weten dat zij „verschillende acties” hebben ondernomen „buiten en binnen het pand. Onder meer een antivochtbehandeling, we hebben opnieuw gevoegd en mechanische ventilatie geplaatst, en de plafonds vervangen. Een luchtzuiveringsbehandeling tegen de schimmel staat nog in de planning. Daarmee vinden wij dat de problemen zijn opgelost.” Martine Plomp stelt echter dat er slechts een verlaagd plafond is gehangen onder het geschimmelde plafond, en dat er weliswaar een bouwdroger is geplaatst maar dat de oorzaak van de vocht en schimmel daarmee niet is weggenomen.

Plomp zit inmiddels een jaar met een depressie thuis. Vidal werkt nog, maar is moe en heeft ook steeds vaker last van hoofd- en keelpijn. „Klachten die ik eerst nooit had en die pas weggaan als ik naar buiten ga.” De woning is de bron van alle ellende, dat weten ze zeker. Inmiddels heeft een inspecteur binnenmilieu – door het stel zelf ingeschakeld voor honderden euro’s – ongezond hoge concentraties fijnstof, vocht en schimmelsporen geconstateerd.

Ze zitten nu bijna twee maanden in een wisselwoning in hetzelfde pand, waar de situatie niet veel beter is. Hun spullen staan onder een partytent en in de douche hangt een paraplu tegen de lekkages. Ze toont foto’s van het water dat langs de lamp naar beneden liep. „Levensgevaarlijk.” Martine: „Ik schaam me dood voor dit huis, ik nodig niemand uit. Maar mensen snappen de ernst niet, dat dit ons hele leven beheerst.” Het stel zou graag verhuizen maar maakt, ondanks dat ze al 12 jaar ingeschreven staan bij Woningnet, alleen kans op een kleinere woning. En ze willen graag een gezin stichten.

Ondertussen wachten ze op de uitslag van een test op schimmelsporen in haar slijm, want ze hoest „bruine stukjes”. En dan hopen op een urgentieverklaring van de gemeente die hen recht geeft op een nieuw huis. Martine: „Ik grapte altijd dat ik ook van binnen beschimmeld ben, maar intussen ga ik daar wel in geloven.”

Een kwart van de Amsterdamse huizen heeft last van schimmel, honderden woningen te hoog loodgehalte in het water, duizenden nog met open geiser