Weinig denkers hebben zo’n grote invloed gehad op het denken over de samenleving als Norbert Elias. Wat is vandaag de dag, vijfendertig jaar na zijn dood, de intellectuele betekenis van de grondlegger van de civilisatietheorie?
Snot, speeksel, toiletgewoontes en tafelmanieren, ze vormden het onderzoeksterrein van Norbert Elias. Door in te zoomen op hoe alledaagse, banale rituelen en omgangsvormen door de eeuwen steeds strikter werden, wierp Elias een nieuwe blik op de eeuwenlange ontwikkeling van de beschaving, vooral in Europa. Hij zag daarin een nauwe samenhang tussen processen van statenvorming en veranderingen in menselijke beleving en gedrag.
In zijn magnus opus Het civilisatieproces beargumenteert Elias hoe we steeds gevoeliger werden voor vuil, naaktheid en geweld. Elias analyseerde hoe men zich vanaf de middeleeuwen begon te reguleren en te spiegelen aan de gedragsnormen van de hofelite. Zo koppelde Elias het intieme en persoonlijke aan een omvattende politieke en maatschappelijke meta-analyse. Daarmee werd Elias een van de invloedrijkste sociologen van de twintigste eeuw. Met name in Nederland, waar Elias zijn laatste jaren doorbracht, verwierf zijn denken veel aanhang.
We bespreken welke zeggingskracht Elias’ werk vandaag de dag heeft. Kan het denken van Elias helpen om populistische tendensen in de westerse wereld te duiden? En hoe problematisch is zijn eurocentrische blik op de beschaving? Zijn we echt gevoeliger geworden voor geweld, zoals Elias betoogde, of is geweld juist inherent onderdeel van de westerse moderniteit?
Norbert Elias werd 1897 in het Duitse Breslau (tegenwoordig Wrocław, Polen) geboren. In 1933 vluchtte de Joodse Elias eerst naar Frankrijk en later het Verenigd Koninkrijk. In 1939 publiceerde hij zijn bekendste en meest invloedrijke werk Over het civilisatieproces. De laatste jaren van zijn leven bracht hij in Amsterdam door. Elias is van grote invloed geweest op Nederlandse sociologen als Joop Goudsblom en Abram de Swaan. Elias overleed in 1990.
Sprekers
Felle kleuren, krankzinnige personages en bijtende humor. Die eigenschappen typeren de films van regisseur Ena Sendijarević. Programmamaker Sylvia Vegter gaat met haar in gesprek.
Deze avond presenteert de onderzoeksredactie Live Journalism hun bevindingen in de vorm van een theatervoorstelling. Na afloop vindt er een nagesprek plaats.
De documentaire Het eind dat niemand keren kan (1992) over Jacob Israël de Haan is lang kwijt geweest, maar recentelijk gevonden in de archieven van Beeld & Geluid.
