Hoe meer vrijheid je hebt, hoe minder je erover nadenkt

Vrijheid is van levensbelang. Maar hoe vrij zijn we in een land dat geen oplossingen biedt voor armoede, kansenongelijkheid en (institutioneel) racisme? Het behouden van onze vrijheden vereist gedeelde waarden. Tegelijkertijd gedijt vrijheid juist bij meningsverschillen – frictie tussen de opvattingen van de een en de ander; dus bij het voeren van stevige gesprekken. Het Nationaal Gesprek over Vrijheid (NGoV) is een initiatief van De Balie waarbij studenten van het middelbaar beroepsonderwijs in gesprek gaan met bestuurlijk Nederland, over burgerschap en democratie.

Afgelopen seizoen organiseerden we veertien speciale edities met onze artist in residence Mohamedou Ould Slahi. Hoe we tot deze bijzondere samenwerking zijn gekomen? In 2015 – terwijl Ould Slahi vastzat in gevangenkamp Guantánamo Bay (militaire gevangenis op Cuba, waar de VS verdachten op verdenking van betrokkenheid bij de aanslagen van 11 september vasthield) kwam zijn boek, Guantánamo Diary, in het geheim uit. Geredigeerd en uitgegeven door auteur en mensenrechtenactivist Larry Siems.
Het Noord Nederlands Toneel en Club Guy & Roni en De Balie waren diep onder indruk van Ould Slahi’s verhaal. Hoe kon iemand, na jarenlange marteling en vernedering op basis van een magere verdenking, nog zo’n positieve kijk op het leven hebben? Uiteindelijk, na veel uitdagingen en obstakels, lukte het om Ould Slahi per september 2022 aan te stellen als onze artist in residence.

Artist in residence

Dit houdt in dat Ould Slahi minimaal een jaar in Nederland aan het werk is als schrijver en maker. Samen met Ould Slahi heeft De Balie meerdere programma’s georganiseerd. De eerste en misschien wel meest memorabele was: 20 jaar Guantánamo Bay – zijn thuis voor veertien jaar. Daar leerde hij over de jaren om enige haat en wrok los te laten. Ould Slahi verkondigt het liefst de boodschap van liefde, vrijheid en vergevingsgezindheid. Een gedachtegoed dat perfect aansluit bij NGoV.

NGoV wordt georganiseerd onder leiding van programmamaker Noortje Smeltink: ‘Mohamedou wil jongeren meegeven dat vrijheid het belangrijkste is dat we hebben. Hoe meer je ervan hebt, hoe minder je erover nadenkt,’ zegt Smeltink. ‘Hij wil dat jongeren beseffen hoe belangrijk en waardevol (maar ook kwetsbaar) vrijheid is. Door zijn verhaal openhartig te delen.’

Vrijheid is van levensbelang

Hoe moet het voelen als je vrijheid van de een op de andere dag wordt afgepakt? Ould Slahi ervoer hoe het systeem zijn vrijheid ontnam en beteugelde. Volgens hem was zijn gevangenschap niet de schuld van zijn martelaar, de verhoorders of bewakers. Het systeem is gebrekkig.

Smeltink en Ould Slahi reisden het hele land door langs mbo-scholen. ‘Het viel mij op dat Mohamedou op elke mbo in Nederland ontzettend goed werd ontvangen. Hij had snel een band met de studenten. Sommige studenten deelden naderhand hun eigen levensverhalen met hem. De een was als kind gevlucht, de ander kwam uit een lastige thuissituatie. Mohamedou is echt een levensgenieter en maakt veel grapjes, waardoor de afstand tussen hem en studenten verdween als sneeuw voor de zon.’

´Het gevoel van wrok, spijt en angst´

´De emoties liepen elke NGoV hoog op. Vaak hebben studenten na het programma al huilend aan Mohamedou verteld dankbaar te zijn voor zijn bijzondere levenslessen en overtuigend positieve denkwijze. Ik vond het erg waardevol om te merken dat waar in Nederland je ook bent, iedereen gelijk is, ook al lijkt men op het eerste gezicht verschillend. Belangrijk om dat te onthouden.´

´Als we even diep ademhalen, kennen we allemaal het gevoel van wrok, spijt en angst. Dat betekent ook dat we allemaal kunnen leren, zoals Mohamedou, deze gevoelens om te zetten in vergeving, hoop en kracht. Deze boodschap nemen de studenten hopelijk de rest van hun leven mee.´ 

Ook een NGoV organiseren op jouw MBO-school? Of ben je een bestuurder die wilt deelnemen aan een gesprek? Neem contact op met programmamaker NGoV: Noortje Smeltink.

Nationaal Gesprek over Vrijheid is een initiatief van De Balie, vfonds, VSB Fonds, en wordt mede uitgevoerd Het Kennispunt MBO Burgerschap van de MBO Raad.

Het Nationaal Gesprek over Vrijheid is een gesprek over burgerschap en democratie. In wat voor maatschappij willen we leven en hoe werken we hier samen naartoe?

Het was heel mooi om deze dag te beleven, thuis heb ik er ook nog lang over nagedacht, vooral over het begrip vergiffenis. Je kunt erg lang blijven hangen in een verhit argument, terwijl de ander het allang heeft losgelaten. De dansvoorstelling was ook supermooi, die zou ik nog wel een keer willen zien, prachtig!

Student aan het ROC van Tilburg