TV NL EN

Meer werken loont nog steeds niet

Artikel – Steeds meer mensen werkten zich de afgelopen maanden uit de bijstand. Door het schrappen van een aantal regelingen werd werken weer lonender. Maar eenmaal uit de bijstand blijkt méer verdienen nog steeds niet altijd te lonen, zo blijkt uit onderzoek van de Balie Live Journalism. “Het is belachelijk dat ik minder moet gaan werken, om uiteindelijk beter af te zijn.”

 

Het verhaal van hotelbeveiliger Marcel Hill (51) laat zien dat deze ‘armoedeval’ nog steeds bestaat en dat er daadwerkelijk mensen zijn die minder gaan verdienen om meer over te houden. Als gevolg van een slepende scheiding verhuisde de Amsterdammer onlangs naar een andere woning. De ruime verdubbeling van de huurlasten pleegde samen met de alimentatie een aanslag op zijn budget (en een beveiligersinkomen is toch al niet heel breed). Toch verdiende hij met zijn 1800 euro netto net te veel. Te veel voor een sociale huurwoning, te veel voor juridische bijstand in de advocaatkosten van “meer dan 200 euro per uur”.

Hill zei zijn vaste baan bij Schiphol vaarwel, en ging werken als hotelbeveiliger, op een tijdelijk contract van acht maanden. Met minder uren (van 36 naar 24 uur), een lager uurloon (een euro minder), hoopt Hill nu wel in aanmerking te komen voor die juridische bijstand. Wel ten koste van baanzekerheid en met zo’n 300 euro per maand minder. In afwachting van het besluit van de gemeente, heeft Hill nu een maandelijks tekort van tussen de vijftig en honderd euro op te lossen. Niet genoeg om zijn ‘nieuwe leven’ te bekostigen. Laat staan te sparen, of iets op te bouwen.

Vertraagde armoedeval

Hill behoort tot de groep werkenden die tussen wal en schip valt. De ‘armoedeval’, waarbij méer werken resulteert in minder netto loon, is volgens een recent rapport van vereniging Divosa flink kleiner geworden. De afgelopen jaren werkten ongeveer 15.000 mensen zich uit de bijstand, omdat het kabinet een aantal oudersubsidies schrapte. In plaats van 1000 euro te verliezen zoals voorheen, door het wegvallen van allerlei regelingen, gaan ze er nu honderden euro’s per jaar op vooruit als ze vier of vijf dagen gaan werken. Einde armoedeval, zo schreef de Volkskrant op de voorpagina van 13 mei dit jaar.

Positief nieuws voor in ieder geval een deel van de minst bedeelden. Maar kijken we naar de groep mensen die net iets meer verdient, dan is er nog steeds geen reden tot juichen. Dat blijkt uit het onderzoek van de Balie Live Journalism naar ‘werkende armoede’ in Amsterdam, die een groeiende en diverse groep treft. Je kunt inderdaad beter werken dan in de bijstand gaan zitten, maar ga je tot aan modaal meer verdienen, dan komt er een kantelpunt. Door het wegvallen van toeslagen loopt het bruto inkomen uit de pas met wat er uiteindelijk overblijft in de portemonnee. Feitelijk is er sprake van een vertraagde armoedeval, maar dan een paar salarisschalen hoger.

Die ‘val’ is te zien in de portemonnee van alle drie de huishoudens waarvoor we dit berekenden: de alleenstaande, de alleenstaande met twee kinderen en het gezin met één kostwinner en twee kinderen. Zie de grafieken die volgen. Als je als alleenstaande met twee kinderen jaarlijks 31.000 (2067 netto per maand) verdient en in een sociale huurwoning woont, dan loop je onder anderen huursubsidie mis en hou je per saldo minder over dan als je 25.000 (1786 netto) verdient. En dat kan al gauw oplopen tot honderden euro’s per maand. Een alleenstaande zonder kinderen verliest al bij een lager inkomen het recht op toeslagen van Rijk en gemeente. Voor hem of haar is het interessanter om in een fulltime baan met minimumloon (1593 netto) te blijven hangen dan honderd euro meer te gaan verdienen.

Eenkostwinnergezin in Amsterdam

Een gezin met twee kinderen en één kostwinner is nog slechter af. Dat houdt met een salaris van 31.000 minder over dan als het van een minimumloon, en zelfs de bijstand, zou moeten leven, zo blijkt uit onze berekeningen. Dit gezin kan in Amsterdam nauwelijks rondkomen, ook niet wanneer het het geluk heeft in een sociale huurwoning te wonen, en zélfs niet wanneer de kostwinner modaal verdient. De tweede partner móet gaan werken. Voor extra inkomen uit werk, maar vooral ook om in aanmerking te komen voor toeslagen en fiscale voordelen waarmee het Rijk beloont dat beide ouders werken. Maar kan dat om wat voor reden dan ook niet, dan kunnen de beide ouders beter apart gaan wonen en ieder in de bijstand gaan zitten. De ouder die in een sociale huurwoning blijft en aanspraak maakt op extra toeslagen voor alleenstaande ouders is dan in ieder geval beter af.

Over sociale huurwoningen gesproken, huren in de vrije sector in Amsterdam is écht onbetaalbaar. Dat blijkt maar weer eens uit dit onderzoek. Uitgaande van een gemiddelde huurprijs van 1300 euro voor een gezin en 900 voor een alleenstaande, blijkt dat met een salaris tot aan modaal eigenlijk onmogelijk. Alle drie de berekende huishoudens die particulier huren staan in de min, soms zelfs tot honderden euro’s per maand. Zie opnieuw de grafieken hieronder.

De armoedeval wordt vooral veroorzaakt door het ineens wegvallen van de huurtoeslag als huurders boven een bepaalde inkomensgrens komen (23.000 voor alleenstaanden en 31.000 voor een meerpersoonshuishouden). Dat gaat veranderen per 1 januari 2020. De huurtoeslag wordt dan geleidelijk afgebouwd bij een stijging van het inkomen. De plotse inkomensval, zoals we in de grafieken zien, wordt dan voorkomen. Dit plan lost het nodige op voor de toekomst, maar niet voor Amsterdammers die particulier huren. 

Een harde grens blijft namelijk nog wel bestaan wat betreft de hoogte van de huurprijs. De huurtoeslag vervalt als de huur hoger is dan 720,42 euro per maand (de zogeheten liberalisatiegrens per 2019). Dus krijgt bijvoorbeeld iemand als Marcel, die voor zijn nieuwe woning in zijn eentje 837 euro per maand moet ophoesten, geen huurtoeslag. Voor een sociale huurwoning verdiende hij te veel, want 80% van de sociale huurwoningen gaat naar mensen met de laagste inkomens. Velen hebben dat geluk niet – het aantal sociale huurwoningen is beperkt – en hebben daarmee dus dubbel pech. Zij betalen én de duurdere huur én missen de huursubsidie. 

Een huishouden moet minstens modaal verdienen, en zelfs dan blijft er nauwelijks iets over in de portemonnee. Bovendien, welke chauffeur, kok, beveiliger, kunstenaar of schoonmaker verdient modaal? Het gebrek aan betaalbare (sociale huur)woningen maakt dat deze groep werkenden echt tussen wal en schip valt.

Rekeningen laten liggen  

Mensen die werken, maar net of net niet rondkomen, hebben géen financiële buffer als er iets misgaat. Dat maakt mensen heel kwetsbaar. “Je kijkt welke rekening komt, welke je kan laten liggen”, zegt Hill. “En ja, dan krijg je soms dus een deurwaarder aan de poort. Gaat er iets kapot, dan staat Hill voor “een uitdaging”. Hij staat op de wachtlijst voor een sociale huurwoning. Tot het besluit van de gemeente, is het “overleven”, aldus Hill.

De Amsterdammer vindt het “belachelijk” dat hij deze rigoureuze stap – minder baanzekerheid, minder loon – moet zetten. Volgens hem zouden gemeenten en instanties niet alleen moeten kijken naar het inkomen, maar ook naar de lasten die iemand heeft. “Die zijn tegenwoordig zo hoog. Ze gaan uit van 400 euro huur per maand, maar dit is Amsterdam, ik betaal bijna 900 euro. Zo blijft er weinig over. In deze situatie kom ik niet verder in mijn leven. Dit gaat ten koste van alles.” Maar hij laat zich niet gek maken. “Een ding doe ik niet, en dat is stressen. Ik stress nooit. Ooit komen we hier weer uit.”

Met medewerking van Tjerk Kamann, onderzoeker  

Onderzoek gedaan door Tjerk Kamann
Video: Keihard werken, maar amper rondkomen- het slotHoe maak je de steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk in Amsterdam op een menselijke manier zichtbaar? Op 12 juni brachten we het journalistieke antwoord, waar ruim 300 Amsterdammers aan hebben meegewerkt, tot leven in een theatrale slotvoorstelling.
Blog: Podium of papier?Dat theater en journalistiek goed samen kunnen gaan, heeft ‘het slot’ van het eerste onderzoek naar ‘werkende armoede’ wel bewezen.