Werken zonder papieren: zwoegen in de schaduw

Column – “Jullie onderzoek is problematisch. Stel dat ik geen papieren heb, waarom zou ik dan vertellen wie mij slecht betaalt? Dan wordt mijn werkgever opgepakt, ben ik mijn baan kwijt en word ik overgeleverd aan de politie.”

Na keihard werken, amper rondkomen, achterstallig onderhoud en kansenongelijkheid in het onderwijs, is De Balie Live Journalism weer een nieuw onderzoek begonnen: uitbuiting en misstanden in de werkomstandigheden van Amsterdammers zonder papieren. Een hoofdpijndossier, zo blijkt uit bovengenoemd citaat van een van de vele hulpverleners die we afgelopen weken spraken. 

Duizenden, wellicht tienduizenden, ongedocumenteerde schoonmakers, kappers, oppassers, afwassers en klussers die in Amsterdam wonen en werken (in legale sectoren), blijven het liefst onzichtbaar. Ze hebben er geen enkel belang bij te praten met de pers en te vertellen dat zij – zonder contract en zo goed als rechteloos – soms toch wel erg veel uren moeten maken voor weinig geld.

Ze zijn er. Ze dragen al decennia bij aan de economie en zullen dat ook altijd doen. Ze maken huizen schoon en restaurants. Dus maken restaurantgasten indirect gebruik van hun diensten. Het werk gebeurt zo veel mogelijk onder de radar. Ze zijn er, en dus is de politieke vraag of dat rechtmatig is ook niet interessant.

Het werk van deze ongedocumenteerden loopt, zolang het goed gaat. Maar nu het crisis is, komen deze werkende mensen ineens in het zicht. Dat is te zien aan de lange rijen voor de informele voedselbanken die overal in de stad oppoppen. Want hun zwarte banen zijn de afgelopen maanden abrupt stopgezet. Hun inkomen valt weg, het sociale netwerk geeft niet thuis, en ongedocumenteerden hebben geen recht op een uitkering of voedsel van de reguliere voedselbank. De huur, vaak illegale onderhuur, kunnen ze niet meer betalen. Dus riskeren ze, met kinderen of niet, op straat te belanden.

Wie niet kan terugvallen op de staat, is niet alleen afhankelijk van informele hulp, maar vaak ook overgeleverd aan de oliemannetjes die de mazen in de wet goed kennen. Aan de gehaaiden die een verdienmodel zien in die afhankelijkheidsrelatie. Aan mensen die hen minder, of veel minder, of soms even niet meer betalen, voor onveilig en hard werk. Mensen die hen het dubbele of meer vragen voor een sociale huurwoning. Een vestzak-broekzakconstructie van werk en een huis aanbieden. En dan ook nog vragen daarvoor dankbaar te zijn.

Iemand zonder papieren en zonder perspectief, die niks mag, accepteert al snel veel, zo horen we. Een laag loon is soms beter dan niets. Die gaat niets aangeven, en die komt ook niks op ons podium in De Balie vertellen, zoals we bij Live Journalism beogen.

Maar er zijn altijd grenzen. Misstanden op de werkvloer zijn niet per definitie arbeidsuitbuiting (iemand onder dwang aan het werk zetten, uit geldgewin, is mensenhandel en strafbaar). Maar ook een laag loon, onbetaalde overuren, onveilig werk – heel slecht werkgeverschap – moeten we niet willen.

Welke misstanden op de werkvloer kunnen het daglicht niet zien, maar moeten wel verteld worden? Dat is de vraag die wij journalisten van de onderzoeksredactie onszelf de komende maanden stellen. En die we graag aan u voorleggen. 

Beeld: Johan Wieland

“Welke misstanden op de werkvloer kunnen het daglicht niet zien, maar moeten wel verteld worden?”