Annie M.G. Schmidt: leven zonder mos

Annie M.G. Schmidt schopte tegen alles wat bekrompen en burgerlijk was. Bijna eigenhandig trok zij Nederland een nieuwe tijd in. Welke vrijheid brak Annie M.G. Schmidt met haar teksten, versjes en verhalen open? Op vrijdag 24 oktober vindt in De Balie een programma over Annie M.G. Schmidt plaats.

‘Ik was een boomstam met mos bedekt’, zo reflecteert Annie M.G. Schmidt (1911-1995) in een beroemd interview met Ischa Meijer op het leven dat ze leidde vóór haar schrijversdebuut op haar 35e. ‘Mos!’ Waarmee ze maar wilde zeggen: als bibliothecaresse in Vlissingen had ze tot dan toe weinig spanning gekend.

Een staaltje zelfmythologisering waar Meijer snel doorheen prikt (want natuurlijk waren haar jonge jaren niet zó saai geweest), maar er is ontegenzeggelijk sprake van een vooroorlogse en een naoorlogse Annie M.G. Schmidt. Het kantelpunt kwam naar eigen zeggen op het moment dat Schmidt naar Amsterdam verhuisde en aan de slag ging voor Het Parool. Hier werd haar talent als schrijver ontdekt en kwam ze in contact met mensen als columnist Simon Carmiggelt en illustrator Fiep Westendorp. Plots behoorde de Zeeuwse, tot dan toe wat muizige bibliothecaresse, tot de kring van Amsterdamse literaire bohemians. De tijd werd gevuld met, in Schmidts woorden, ‘een beetje wijn drinken, een beetje uitgaan, een beetje vrijen met elkaar.’ 

‘Heel Nederland leek te ontwaken’

Niet alleen Schmidt werd minder ‘mossig’, heel Nederland leek in deze tijd te ontwaken. De verzuiling, die mensen in strak afgebakende sociale groepen verdeelde, verloor langzaam haar benauwende grip. Dat wat eerder verzwegen werd, seks, werd bespreekbaar. Schmidt werd de belichaming van de veranderende tijdgeest: van de bedompte vooroorlogse jaren naar de vrijzinnige jaren zestig en zeventig. Een vrouw die openlijk sprak over haar abortusbehandeling, homoseksuele personages opvoerde in de musical Foxtrot en vrolijk aanmoedigde om toch vooral te gaan doen wat je leuk vindt: vreemdgaan bijvoorbeeld.

‘Doe nooit wat je moeder zegt, dan komt het allemaal terecht’, werd de vrolijk-anarchistische lijfspreuk die we met Annie M.G. Schmidt zijn gaan associëren. Tegen de tijd dat ze in 1995 overleed had ze de status van ‘reserve-konining van Nederland bereikt’ en waren hele generaties opgegroeid met haar liedjes uit Ja zuster, nee zuster, versjes als Dikkertje Dap en kinderboeken als Pluk van de Petteflet, Minoes en Abeltje. Een oeuvre waarin eigengereidheid en gemoedelijke rebellie centraal staan. Ondertussen zijn de tijden veranderd. Staat de vrijheid die Annie M.G. Schmidt openbrak nog overeind?