Publieke intellectuelen: Jacques Presser

Jacques Presser kantelde het zelfbeeld van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Waar stond deze historicus, schrijver en denker voor?

Zestig jaar geleden verscheen Jacques Pressers magnum opus Ondergang: de vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945. Sindsdien is het beeld van de Tweede Wereldoorlog in Nederland nooit meer hetzelfde geweest. Nederland zelf is sinds het boek, dat onherstelbare deuken sloeg in de autoriteit van een oudere generatie, nooit meer hetzelfde geweest. Waar stond Jacques Presser voor, als historicus, als schrijver en denker? En welke toekomst hielp hij mogelijk maken?

Jacques Presser (1899 – 1970) was afkomstig uit een arm Joods milieu en werkte voor de oorlog als leraar geschiedenis. Zijn vrouw overleefde de Holocaust niet, en na de oorlog werd deze het hoofdonderwerp van zijn wetenschappelijke werk. Op de universiteit stond hij het persoonlijke element in de geschiedschrijving voor – zo bedacht hij de term ‘egodocument’. Ook zijn eigen leven verwerkte hij in romans en gedichten over onder andere zijn onderduik. Met zijn eigen ervaringen, zijn historische bevindingen en zijn linkse en emancipatoire stellingname in het publieke debat werd hij gezichtsbepalend voor naoorlogs Nederland.