Wie voor tirannen zwicht
Een tijdelijk monument voor vrijdenkers.
Je ziet het er niet aan af, maar het gebouw van De Balie kent een zeer turbulente geschiedenis. Lange tijd was het pand een gevangenis. De afgelopen decennia groeide het uit tot veilige haven voor het vrije woord. Samen met kunstenaar Sarah van Sonsbeeck brengen we dat verleden tot leven. In het kader van het Vrijdenkersfestival 2021 presenteren we het tijdelijke monument Wie voor tirannen zwicht.
De Balie, een voormalig kantongerecht, was sinds 1891 onderdeel van een groot gevangeniscomplex, Huis van Bewaring I, en werd dus tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikt door de Duitse bezetter om verzetshelden op te sluiten en te verhoren. In het huidige gebouw herinnert enkel een deur (verboden toegang) aan de voormalige rechtstreekse doorgang naar de beruchte gevangenis. In de jaren ’90 is het complex gerenoveerd, de gevangenis deels afgebroken en de doorgang verbroken. De historische muur is vervangen door een witgepleisterde wand.
Om de verbintenis met de geschiedenis te herstellen gebruiken we deze muur als canvas voor de beroemde tekst van journalist en verzetsheld H.M. Van Randwijk (1909-1966), hoofdredacteur van Vrij Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Een volk dat voor tirannen zwicht,
zal meer dan lijf en goed verliezen,
dan dooft het licht
De tekst staat op het Van Randwijk-monument vlak naast het eerste Weteringsplantsoen. Daar werden op 12 mei 1945 dertig verzetsstrijders geëxecuteerd die eerder in De Balie gevangen zaten.
Voor dit kunstwerk vertaalden vier hedendaagse Vrijdenkers de tekst naar hun moedertaal: de Turkse journalist Can Dündar, de Iraanse journalist en activist Masih Alinejad, Natalia Kaliada, oprichter van het Belarus Free Theatre, en de Marokkaanse-Franse journalist Zineb el Rhazoui.
Zalime yenik düşen bir ulus,
Cismiyle mülkünden fazlasından olur.
Sonra da karanlığa boğulur.
Als hoofdredacteur van de onafhankelijke Turkse krant Cumhuriet plaatste de Turkse journalist Can Dündar kritische artikelen over de regering van president Erdogan. Hij werd beschuldigd van het onthullen van staatsgeheimen en 92 dagen vastgehouden in de beruchte Silivri-gevangenis. Tijdens zijn proces werd er een aanslag op zijn leven gepleegd. Hij overleefde en vluchtte naar Duitsland van waaruit hij blijft strijden voor persvrijheid.
ملتی که تسلیم ستمگران شود
فقط جان و مال آسیب نمیبیند.
بعد روشنایی از بین میرود
Activist Masih Alinejad verzet zich al sinds 2014 tegen de Iraanse wet die vrouwen verplicht een hoofddoek te dragen. Haar protestacties kregen zoveel aandacht, dat ze gevaar liep en haar geboorteland Iran ontvluchtte. Ze zet nu haar strijd voort vanuit de Verenigde Staten, maar nog steeds niet zonder gevaar. Afgelopen juni nog probeerden vier leden van de Iraanse geheime dienst haar te ontvoeren in haar woonplaats New York.
Саступаючы ўладзе дыктатара
ты рызыкуеш большым,
чым жыцце i здароўе
ты рызыкуеш
пагасiць святло!
Natalia Kaliada richtte in 2005, samen met haar man Nicolai Khalezin, het Belarus Free Theatre op, als artistiek protest tegen het dictatoriale regime van President Lukashenko in Belarus. Sinds de oprichting opereert het theatergezelschap ondergronds. Voorstellingen zijn illegaal en zowel acteurs als bezoekers zijn meerdere keren opgepakt en gevangen gezet. Sinds 2010 wonen Natalia en Nicolai in Londen, maar vanuit de UK zette ze hun werk voort.
Na de Arabische Lente ontvluchtte journalist Zineb El Rhazoui Marokko waar ze scheef over de mensenrechtensituatie. Ze ging aan de slag bij de redactie van Charlie Hebdo en overleefde als een van de enige de aanslag op de redactie. Sindsdien is activist Zineb El Rhazoui doelwit van doodsbedreigingen en daarmee de best bewaakte vrouw van Frankrijk. Ondanks de dreigingen blijft ze zich fel uitspreken over de onderdrukking van vrouwen uit naam van religie.
